OKUL ÖNCESİ DÖNEMDE DİL BECERİLERİNİ GELİŞTİRME YOLLARI
Dil, insanın kendisini ifade etmesini ve diğer insanlarla iletişim kurmasını sağlayan en güçlü iletişim aracıdır. Dili oluşturan yapılar sesler, semboller ve sözcüklerdir. Dil gelişimi ise bu yapıların kazanılması, etkili ve doğru bir şekilde kullanılmasıdır. Dilin iki temel bileşeni vardır. Bu bileşenlerden ilki alıcı dil, diğeri anlatım dilidir. Alıcı dil; sözel uyaranların alınması ve anlaşılmasıdır. Anlatım dili ise zihinsel kavramın bir ses imgesi aracılığıyla ifadesidir. Alıcı dil anlatım dilinden daha önce gelişir.
Sıfır- altı yaş döneminde yani okul öncesi dönemi insan her yönden gelişiminin en yoğun olduğu dönemdir. Okul öncesi dönemde dil gelişimi açısından da son derece önemli ve geleceği belirleyen özellikler kazanılmaktadır. İlk 5 yılda çocuğun dil gelişiminde görülen aşamaları şöyle özetleyebiliriz;
0-1 ay : Yalnızca ağlamanın olduğu dönem. Bu dönemde ağlamadan başka hiçbir sese rastlanmaz.
2-5 ay: Bebek ‘’agu’’ sesleri çıkarır.
6-12 ay: Bebek etrafındaki sesleri tekrar eder.
12 ay: İlk kelimesini çıkarır. Bu kelimeyi düzenli olarak kullanır. Bir nesneyi veya bir durumu belirtmek için kullanmaya başlar.
12-18 ay: İki heceli ilk kelimesini kullanır. Cümle yerine kullanılan kelimeli ifadeyi kullanır.
18-24 ay: iki kelimeyi bir cümle içinde sık sık kullanır.
24-60 ay: Cümlelerde kullandığı kelime sayısı artar.
Okul öncesi dönemdeki çocukların dil kurallarına uygun bir şekilde konuşabilmeyi, öğrendikleri sözcükleri uygun yerlerde kullanabilmeyi ve sözcükleri doğru telaffuz etmeyi öğrenmeleri büyük önem taşımaktadır. Dili etkili bir şekilde kullanabilen çocuk başkalarıyla ilişkilerinde başarılı olur ve etkili bir şekilde öğrenebilir. Yaşına uygun dil becerilerini kazanamayan çocuklar ise sosyal açıdan uyum sorunları, okuma zorluğu yaşayabilir ve çeşitli sorunlarla karşı karşıya kalabilir. Bu sebeplerle okul öncesi dönemde çocukların dil gelişimlerinin sağlıklı ve etkili bir şekilde ilerlemesi için farklı yöntemler kullanılabilir. Biraz bu yöntemlerden bahsedelim.
Bu yöntemlerden biri Montessori eğitim yöntemidir. Montessori yönteminde çocuklar harflerin isimlerini sırasıyla öğrenmeden önce harflerin sesletimlerini öğrenirler. Önce sesletimlerin öğretilmesinin sebebi ileride okuyabilmeleri için gerekli olan kelimelerin seslerini öğrenmeleridir. Çocuklar bu sesletimleri zımparalı harflere dokunarak öğrenir. Bu yöntemde harf kartlarını kullanarak kelime üretmek veya yazma çalışmaları yapmak okuma alışkanlığı kazandırır.
Eski zamanlarda ninilerin çocukları uyutmak için söylendiği düşünülüyordu fakat yeni araştırmalar ninnilerin aslında çocukları eğitmek için söylendiğini ortaya koymaktadır. Ninniler çocukların dil gelişimine olumlu katkılar sağlamaktadır. Çocukların dilin ses özelliklerini keşfetme, sesleri tanıma ve kelimeleri ayırt etme becerilerini geliştirmektedir. Bu sayede dinleme, konuşma ve okumaya alt yapı oluşturur.
Dinleme bebeklerde ilk öğrenme kanalıdır. Bebekler 5. Aydan sonra anne karnında gelen sesleri dinlerler. Bu sebeple aileler bebekle konuşmalı, çeşitli sesleri ve kelimeleri duyması sağlanmalıdır. Özellikle annenin sözleri bebeğin geleceği açısından çok önemlidir.
Dil becerilerinin geliştirilmesinde önemli olan bir yöntem de kitaplar ve oyunlardır. Kitaplar, okul öncesi dönemde ifade edici dili geliştirmenin iyi bir yoludur. Aileler çocuklarıyla kitap okurken onlara sorular sorabilir. Bu doğrultuda çocuklara ‘Ne yapıyor?’ ‘Bu resimde neler görüyorsun?’ ‘Karakter nasıl hissediyor?’ gibi sorular sorulabilir.
Kitapların bir diğer türü olan yazısız kitapları da dil becerilerini geliştirmek için kullanabiliriz. Kitaptaki resimle ilgili ‘Bu ne?’ ‘Karakterin üzerindeki mont hangi renk?’ gibi sorular sorulabilir. Cevabına da ‘Evet, haklısın. Bu bir elma.’ Gibi cevaplar verilebilir. Bu çalışma çocuğun model dilinin gelişimine katkı sağlayacaktır.
Çocuklarla oynayacağımız oyunlar da çocuğun dil becerilerinin gelişimi açısından önemli bir yere sahiptir. Rol yapma oyunları, oyun hamurları, oyuncak yemekler, oyuncak hayvanlar, giyinme oyunu, yemek yapma oyunu gibi oyun ve araçları kullanılarak çocuğun ifade edici dilinin gelişimi sağlanabilir. Bunları yaparken de açık uçlu sorular kullanılmalı. Çocuğa bir eşyayı vermeden önce o eşyayı sizden istemesini sağlayın. Çocuğa sıra verin. Çocuğun ne yaptığını anlatmasını isteyin.
Stajyer Psikolog Kürşat Mecit Turan
İletişim: [email protected]
KAYNAKÇA
Güneş, F. (2010). Ninnilerin çocukların dil ve zihinsel gelişimine etkisi. Zeitschrift für die Welt der Türken/Journal of World of Turks, 2(3), 27-38.
Uyanık, Ö., & Kandır, A. (2010). Okul öncesi dönemde erken akademik beceriler. Kuramsal Eğitimbilim Dergisi, 3(2).
Modiri, I. G. (2010). Okul öncesinde müzik aracılığı ile yabancı dil öğretimi. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23(2), 505-516.
https://www.dilgem.com.tr/tr/makaleler/ifade-edici-dil-becerilerini-gelistirmek-icin-10-etkinlik/%22https://www.nspt4kids.com/parenting/10-activities-develop-expressive-language/%22