Black Friday ve Tüketim Çılgınlığı
Kişileri bir ürünü almaya iten en önemli etkenlerden biri fiyatıdır. Ürünün fiyatının alım kararı üzerindeki etkisini bilen işletmeler bunu kullanmak ve satışlarını arttırmak amacıyla sık sık fiyat indirimleri, promosyonlar gibi özel durumlar yaratır. Yağcı ve diğerlerine göre (2019) fiyat indirimlerinin 3 amacı vardır ve bunlar fiyat indirimlerinin etkisini artırmak, mevcut müşterileri tutmak, potansiyel müşterileri ise işletmeye çekmektir (kaynakça). Bu tarz kampanyaların başında dünyaca bilenen ve ülkemizde de aynı anda uygulanan Black Friday (Kara Cuma)’dir. Ülkemizde aynı zamanda ”Pink Friday”, “Efsane Cuma”, “Güldüren Cuma”, “Süper Cuma”, “White Friday”, “Muhteşem Cuma”, “Bereketli Cuma”, “Şanslı Cuma” gibi isimler ile de kullanıldığı görülmektedir (Korkmaz ve Korkmaz, 2022).
Black Friday Nedir, Nereden geliyor?
Black friday kelimesi dini ve ekonomik nedenlerle ortaya çıkmıştır. 24 Eylül 1869’da Amerika’da ekonomik kriz gerçekleşmiştir. iki yatırımcının gizli planlarının ortaya çıkması ile Wall-Street battı ve o gün ekonomide kara cuma ilan edilmiştir. Fakat 1980 ve sonrası olumsuz bir süreci sembolizde enden bu kavram, en çok kullanım amacı üreticiler (parekendeciler) sayesinde olumlu bir olaya dönmüştür. Bütün sene zararda (kırmızıda) giden firmalar, Şükran günü (her sene Kasım ayının dördüncü perşembesi kutlanır) sonrası bayramcıların alışverişe olan akını ile kar etmeyi (siyaha geçmeyi) planlamıştır (Pruitt,2015). Üreticiler 2008 yılında gerçekleşen Black Friday satışlarında rekor satış gerçekleşmiştir ve tüketiceler sadece 1 günde $10.6 milyar para harcamıştır (Sharma, 2008, aktaran Boyd Thomas ve Peters).
Neden Alma İsteğimiz Artar?
İnsanlar iki ihyatını doyurmak amacıyla alışveriş yapmaya karar verirler; hedonik ya da faydacı temelde tüketimdir. Tüketiciler, 2 farklı nedenle alışveriş yapmaktadırlar: ihtiyaçlar doğrultusunda (faydacı tüketim) veya sadece keyfi bir kararla (hedonik tüketim)hareket ederler. İndirimli ürünleri tercih ederken de faydacı satın alma davranışı sergilenmektedir (Gürdin, 2020). Promosyonlar, genellikle kısa sürede tüketicinin zihninde bir fayda olarak hareket edip bir tüketici davranışı oluşturur. Bunun nedeni tüketicilerin daha az para harcamak ya da akıllı bir tüketici olduğu hissini yaşamak için promosyon fiyatlara karşı olumlu tepki göstermeleridir. Yani davranışı etkileme gücüne sahiptirler, alıcılara kısa süreli üstün bir değer hizmeti sunarken satın alma deneyimi hakkında daha iyi hissetmelerine imkan sağlanır.
Sanayi devrimi ile birlikte kişiler sanatı, politikayı tüketmeye başlamışlardır. Fakat bugünün postmodern dünyasında hayaller, rakamlara sıkışmış gerçekliğe yenik düşmektedir. Kişiler, linklerin ekseninde evinden çıkmadan rakamlarla, hesaplarla uğraşarak kendini geliştirecekleri ya da iyi deneyimler yaşayacakları vakitleri de harcamaktadır(Kurt, 2021).
Bir Diğer Neden, Fomo:
Günlük hayatımızda sosyal medyanın kapladığı oldukça alan oldukça kaplamaktadır; bu sayede de diğer bireylerin yaşantılarını takip etmeye yönelik ilgi artmıştır ve bilgi, ilgiye ulaşım da kolaylaşmıştır. İnsanlar sürekli bilgi bombardımanına maruz kalmaktadır fakat kısıtlı süre ve maddi imkânlarından dolayı her bir deneyime yetişememektedirler. Güven (2021) bu yetişememe ve iyi deneyimlerden mahrum kalma hissinin kişide bir kaçırma korkusu (FOMO) meydana getirdiğini söylemektedir. Satış promosyonu karakter olarak aciliyet barındırmaktadır ve tüketiciye hemen bugün harekete geç, yarın çok geç olabilir algısını vermektedir. Bu alışveriş furyasına kapılmamızın nedeni de Fomo (Fear Of Missing Out)’dur. Çünkü kimse iyi bir anlaşmayı (indirimi) kaçırmak istememektedir. Gürdin’e göre (2020), altında yatan ana fikir, uyaranlarda geçici bir değişimin davranışta ani bir değişime neden olmasıdır (Wierenga ve Soethoudt, 2010. Bu nedenle de kişilerin karar vermesi ani gerçekleşmektedir ve indirimdeki ürün satın alma isteği artmaktadır.
Kaynakçalar:
Gürdin, B. (2020). İNDİRİMLİ ÜRÜNLERİN HEDONİK TÜKETİM VE FAYDACI TÜKETİM AÇISINDAN ETKİNLİĞİNİN İNCELENMESİ . International Journal of Entrepreneurship and Management Inquiries , 4 (6) , 20-48 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/ijemi/issue/55270/732199
Güven, A. (2021). Multidisipliner Bir Kavram Olarak “Fear Of Missing Out” (Fomo): Literatür Taraması. Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 18 (48), 99-124.
Jane Boyd Thomas and Cara Peters, (2011),"An exploratory investigation of Black Friday consumption rituals", International Journal of Retail & Distribution Management, Vol. 39 Iss 7 pp. 522 - 537 Permanent link to this document: http://dx.doi.org/10.1108/09590551111144905
Soğukoğlu Korkmaz, S. & Korkmaz, Ö. F. (2022). TÜKETİCİLERİN HEDONİK VE FAYDACI MOTİVASYONLA GERÇEKLEŞTİRDİKLERİ TUTUM VE SATIN ALMA DAVRANIŞI: ÖZEL GÜN KAMPANYASI OLARAK BLACK FRİDAY ÖRNEĞİ . Çatalhöyük Uluslararası Turizm ve Sosyal Araştırmalar Dergisi , (8) , 86-101 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/cutsad/issue/71091/1122730
Kurt, Ş. (2021) “DİJİTAL Geli̇şmeler ve PANDEMİ (COVİD-19 Salgini) çerçevesi̇nde modern Flanörün Dönüşümü,” Intermedia International e-journal, 8(15), pp. 197–216. Available at: https://doi.org/10.21645/intermedia.2021.108.
Pruitt, S. (2015). What’s the Real History of Black Friday?. History, 2, 1-16.
Yemez, İ. & Sağır, S. (2021). İNDİRİM KAMPANYALARININ TÜKETİCİLERİN SATIN ALMA DAVRANIŞI ÜZERİNDEKİ ETKİSİ: BLACK FRIDAY ÖRNEĞİ . Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi , 8 (2) , 308-331 . Retrieved from https://dergipark.org.tr/en/pub/asead/issue/62195/867985
Stajyer Psikolog Yağmur Ercan